Bài viết pháp luật

18/09/2021

VẤN ĐỀ PHÁP LÝ VỀ TỘI KHÔNG CỨU GIÚP NGƯỜI ĐANG Ở TRONG TÌNH TRẠNG NGUY HIỂM ĐẾN TÍNH MẠNG

Đầu tháng 8/2021, trên mạng xã hội lan truyền một đoạn clip một nam sinh Việt Nam tại Nhật Bản (sau đây gọi là A) bị một người nước ngoài có quốc tịch Dominica[1] đánh đập, xô xát và bị đẩy xuống sông, hậu quả là nam sinh đã tử vong[2]. Trong quá trình xảy ra sự việc, một nam thanh niên người Việt (sau đây gọi là M) đã chứng kiến, quay lại toàn bộ vụ việc sau này dùng làm bằng chứng trình báo với các cơ quan có thẩm quyền tại Nhật Bản. Điều đáng nói ở đây là thông qua đoạn video quay lại nhiều người bức xúc nhận thấy anh M dù đang chứng kiến sự việc, ở gần hiện trường vụ án nhưng lại không có động thái giúp đỡ nạn nhân, không hô hoán, báo động.. mà còn có những lời nói cổ vũ cho hành động đánh đập, xô đẩy của người nước ngoài kia. Sau khi bị đánh ngất, A bị đẩy xuống nước nhưng M vẫn không có hành động cứu người và đã bỏ đi.

Hiện cảnh sát đã bắt được hung thủ và đang trong quá trình lấy lời khai, thu thập các bằng chứng phạm tội để kết án. Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra là đối với hành vi của anh M khi không giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng sẽ được xử lý như thế nào tại Nhật Bản. Pháp luật các nước trên thế giới và Việt Nam đã có những quy định như thế nào đối với hành vi này. Trong bài viết, Luật sư FDVN sẽ trao đổi các vấn đề pháp lý liên quan tới vấn đề này.

Pháp luật của một số quốc gia trên thế giới xử lý hành vi không cứu giúp người trong tình trạng nguy hiển đến tính mạng

Liên quan tới vụ nam sinh tử vong, Bộ luật Hình sự Nhật Bản được sửa đổi đổi bổ sung năm 2007 không có quy định về hành vi phạm tội khi không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm, như vậy hành vi của M là vô can, vô tội tại Nhật Bản[3]. Ngoài ra hiện tại Việt Nam và Nhật Bản đang trong quá trình đàn phán để ký Hiệp định tương trợ tư pháp trong lĩnh vực Hình sự, nên chưa có hướng dẫn xử lý trong trường hợp này mà vụ việc sẽ được xử lý theo pháp luật của mỗi nước.

Không chỉ riêng Nhật Bản, có rất nhiều quốc gia trên thế giới không quy định hành vi không cứu giúp người đang trong tình trạng nguy hiểm là một tội phạm, ví dụ như Thái Lan, Trung Quốc, Hàn Quốc, Bang Taxes của Hoa Kỳ, Anh, Singapore[4]…

Ngược lại, tại Pháp, Bộ luật Hình sự Pháp năm 1992, sửa đổi năm 2005 có quy định về việc một người không cứu giúp người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm là tội phạm. Cụ thể tại Điều 223-6 Bộ luật Hình sự Pháp có quy định: “Nếu một người có thể ngăn chặn ngay lập tức bằng hành động một tội phạm đặc biệt nghiêm trọng hoặc tội phạm xâm phạm tới cơ thể của một người khác, khi thực hiện bản thân hoặc bên thứ không bị nguy hiểm mà cố tình không làm như vậy, bị phạt tù năm năm và phạt 75.000 €.

Các hình phạt tương tự áp dụng cho bất kỳ ai cố tình không giúp đỡ một người đang gặp nguy hiểm mà anh ta có thể cứu giúp mà không gây nguy hiểm cho chính mình hoặc cho các bên thứ ba, hoặc không tiến hành các hoạt động cứu hộ[5].”

Theo quy định trên, tại Pháp việc một người chứng kiến người khác bị nạn mà cố tình không cứu giúp sẽ bị xem là tội phạm nếu việc cứu giúp không gây nguy hại cho người chứng kiến hoặc không gây nguy hại cho người thứ ba, người chứng kiến xét thấy mình không thể cứu giúp mà không tiến hành gọi cứu hộ. Bên cạnh mức phạt tù 5 năm, người chứng kiến mà không cứu giúp còn bị phạt số tiền 75.000 € (xấp xỉ 2.000.000.000 VNĐ). Có thể thấy, pháp luật Pháp có hình phạt rất nặng đối với loại tội phạm này.

Lãnh thổ Bắc Úc (Northern Territory of Australia, gọi tắt là NT) cũng xem việc không cứu giúp người khác trong tình trạng nguy hiểm là tội phạm. Điều 155 của Đạo luật Bộ luật Hình sự NT hiện nay đặt ra nhiệm vụ chung là phải giải cứu, quy định rằng bất kỳ người nào có thể cung cấp cứu hộ, hồi sức, điều trị y tế, sơ cứu hoặc cứu hộ dưới bất kỳ hình thức nào cho một người đang cần cấp cứu và người có thể bị đe dọa tính mạng nhưng “nhẫn tâm không hành động” là phạm tội, hình phạt tối đa cho hành vi này là bảy năm tù[6].

Như vậy, không giống các hành vi phạm tội khác có sự thống nhất xác định là tội phạm của các pháp luật trên thế giới, mà tùy vào quan niệm, ý chí của các nhà lập pháp mà hành vi không cứu giúp người đang trong tình trạng nguy hiểm được xác định là tội phạm hình sự hoặc tại một số nước lại không xác định là hành vi phạm tội. Việc quy định hay không quy định tội phạm sẽ trực tiếp ảnh hưởng đến cách xử lý hành vi xảy ra mà pháp luật nước đó được quyền điều chỉnh, áp dụng để xử lý.

Pháp luật tại Việt Nam về tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.

Tại Việt Nam, hành vi này đã được quy định ngay từ Bộ luật Hình sự đầu tiên là Bộ luật Hình sự 1985, cụ thể tại Điều 107 có quy định:

“Điều 107. Tội cố ý không giúp người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.

Người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp, dẫn đến chết người, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến một năm hoặc bị phạt tù từ ba tháng đến hai năm.
Người không cứu giúp là người đã vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm hoặc là người mà theo pháp luật hay nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp, thì bị phạt tù từ một năm đến năm năm.”

Đến Bộ luật Hình sự 1999, Điều 102 Bộ luật này cũng có quy định tương tự như sau:

“Điều 102. Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng

Người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết, thì bị phạt cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến hai năm hoặc phạt tù từ ba tháng đến hai năm.
Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ một năm đến năm năm:
a) Người không cứu giúp là người đã vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm;
b) Người không cứu giúp là người mà theo pháp luật hay nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp.
Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một năm đến năm năm.”

Như vậy, cấu thành hành vi mà mức hình phạt được quy định tại 2 bộ luật này là tương đương nhau, nhưng so với Bộ luật Hình sự 1985, Bộ luật Hình sự năm 1999 đã bổ sung hình phạt bổ sung là người phạm tội có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ một năm đến 05 năm.

Kế thừa các quy định trên, Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi, bổ sung 2017 quy định về Tội không cứu giúp người trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng tại Điều 132 với nội dung như sau:

“Điều 132. Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng

Người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Người không cứu giúp là người đã vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm;
b) Người không cứu giúp là người mà theo pháp luật hay nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp.
Phạm tội dẫn đến hậu quả 02 người trở lên chết, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.
Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

Qua các bộ luật, mức phạt cao nhất đối với hành vi phạm tội này là 02 năm tù giam, Bộ luật Hình sự 2015 có bổ sung thêm trường hợp làm chết 02 người trở lên thì bị phạt tù đến 07 năm tù.

Cùng với luật hóa, trên thực tế tại Việt Nam cũng đã xét xử nhiều vụ án về tội phạm này. Ví dụ:

Tại Việt Nam, đã có một số vụ án mà một người chứng kiến người khác bị đuối nước, tai nạn giao thông… mà bỏ lơ, không cứu giúp dẫn đến người bị nạn tử vong đã bị khởi tố hình sự. Ví dụ như vụ án tại xảy ra xã Trường Xuân, huyện Thới Lai, tỉnh Cần Thơ vào năm 2019, hai người đã bị truy tố về tội “Không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng” theo khoản 1 Điều 102 Bộ luật Hình sự 1999 vì biết có người bị đuối nước, nghe thấy nạn nhân kêu cứu mà không cứu giúp, dẫn tới nạn nhân bị tử vong với mức án lần lượt là 3 tháng và 6 tháng tù giam[7].

Hay vụ việc diễn ra tại tỉnh Phú Yên, một người đàn ông tên là S điều khiển xe mô tô phát hiện một người bị tai nạn nằm giữa đường mà không cứu giúp, do khoảng cách quá gần nên S đã đâm lên chân nạn nhân và ngã. Sau khi đi được một đoạn đường phát hiện mình bị rơi chìa khóa nên đã quay lại hiện trường tìm chìa khóa. Quay lại hiện trường, S vẫn thấy nạn nhân nằm giữa lòng đường nhưng không cứu giúp mà đã bỏ đi. Tại bản án số 11/2019/HSST ngày 07/05/2019, qua kết quả khám nghiệm tử thi, việc S đâm lên chân nạn nhân không phải nguyên nhân dẫn tới cái chết của nạn nhân, tuy nhiên việc S đã bỏ đi mà không cứu giúp người bị nạn đã bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng” theo quy định tại Khoản 1 Điều 132 Bộ luật Hình sự 2015. Với hành vi trên Bị cáo Nguyễn Văn S đã bị xử lý mức phạt Cảnh cáo[8].

Như vậy, khi nhìn thấy người bị nạn, các bị cáo luôn ở trong tâm thế cho rằng việc người khác bị nạn không liên quan gì tới mình và các bị cáo không có trách nhiệm phải cứu giúp họ. Xét về mặt đạo đức, hành động không cứu giúp người đang gặp nạn rõ ràng là hành động trái nguyên tắc làm người và đánh bị chê trách. Đứng trên phương diện pháp luật thì đây là hành vi phạm tội và sẽ bị xử lý hình sự, người không cứu giúp có thể chịu hình phạt lên tới 3 tháng – 5 năm tù cho hành vi làm ngơ, không cứu giúp người bị nạn.

Quay lại tình huống phần đầu, người mang quốc tịch Việt Nam phạm các phạm tội trên lãnh thổ Việt Nam sẽ bị xử lý theo pháp luật Việt Nam là điều đương nhiên, tuy nhiên đối với hành vi của M, do hành vi xảy ra ngoài lãnh thổ Việt Nam nên chưa thể kết luận vội việc M có bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo pháp luật Việt Nam hay không thì còn phải xem xét nhiều vấn đề.

Tại Điều 6 Bộ luật Hình sự 2015 quy định về các hành vi phạm tội xảy ra ngoài lãnh thổ Việt Nam như sau:

“Điều 6. Hiệu lực của Bộ luật hình sự đối với những hành vi phạm tội ở ngoài lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Công dân Việt Nam hoặc pháp nhân thương mại Việt Nam có hành vi phạm tội ở ngoài lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam mà Bộ luật này quy định là tội phạm, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự tại Việt Nam theo quy định của Bộ luật này.”

Theo quy định trên, các hành vi phạm tội xảy ra ngoài lãnh thổ Việt Nam cũng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật Việt Nam. Tuy nhiên, việc truy cứu trách nhiệm hình sự M cần có sự vào cuộc của cơ quan điều tra hai nước và các cơ quan có thẩm quyền khác để thu thập, xác minh thêm chứng cứ để làm rõ vụ việc. Trường hợp có dấu hiệu phạm tội, các cơ quan có thẩm quyền tại Việt Nam có quyền yêu cầu bên phía Nhật Bản thực hiện tương trợ tư pháp trong việc tống đạt giấy tờ, hồ sơ, tài liệu; thu thập, cung cấp chứng cứ và truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc dẫn độ người vi phạm về nước để xử lý.

Kết luận

Có thể thấy Việt Nam là một trong các số ít các nước trên thế giới quy định về hành vi không cứu giúp người trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng dẫn đến người đó tử vong là tội phạm hình sự. Đây là một quy định tiến bộ, mang tính nhân văn so với các nước trên thế giới, điều luật này đã được quy định ngay từ khi Bộ luật Hình sự năm 1985 được ban hành. Có thể thấy việc quy định hành vi nêu trên là một tội phạm sẽ thúc đẩy con người cứu giúp người gặp nạn, làm giảm số người thiệt mạng hàng năm, nó quan trọng không kém việc ngăn chặn và xử lý nghiêm minh các tội phạm giết người.

Việc xem xét một người không cứu giúp người khác trong khi người đó đang gặp nguy hiểm phù hợp với văn hóa, tinh thần và mặt đạo đức con người, hướng đến mỗi người đều phải giúp đỡ nhau trong hoàn cảnh khó khăn, những người bỏ lơ người gặp nạn, tưởng chừng như việc người khác gặp nạn không liên quan tới mình sẽ phải chịu hình phạt cho việc làm ngơ của mình.

Hà Hiền – Công ty Luật FDVN

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Xem thêm tại: https://nld.com.vn/thoi-su-quoc-te/vu-thanh-nien-viet-nam-bi-sat-hai-tai-nhat-nghi-pham-noi-khong-co-y-dinh-giet-nguoi-20210808082129854.htm

[2]Xem thêm tại: https://vov.vn/nguoi-viet/danh-tinh-nam-thanh-nien-nguoi-viet-bi-giet-da-man-o-nhat-ban-879487.vov

[3] Tham khảo Bộ luật Hình sự Nhật Bản:

http://www.japaneselawtranslation.go.jp/law/detail/?printID=&id=1960&fbclid=IwAR2G2tOXHEh4JrZb8NgZiwntXEBzz-eg3j1R4c1-XLsjoPkezkLrDi_Jn1U&vm=02

[4] Tham khảo thêm tại: Bộ luật Hình sự Trung Quốc: https://www.warnathgroup.com/wp-content/uploads/2015/03/China-Criminal-Code.pdf

Bộ Luật Hình sự Thái Lan: https://www.thailandlawonline.com/laws-in-thailand/thailand-criminal-law-text-translation#288

Bộ luật Hình sự Hàn Quốc: https://www.hrnk.org/uploads/pdfs/The%20Criminal%20Law%20of%20the%20Democratic%20Republic%20of%20Korea_2009_%20(1).pdf

Bộ luật Hình sự Anh 1983 tại: http://agc.gov.ms/wp-content/uploads/2010/02/penal_code.pdf

Bộ luật Hình sự bang Taxes : https://statutes.capitol.texas.gov/docs/sdocs/penalcode.pdf

Bộ luật Hình sự Singapore 1871: https://sso.agc.gov.sg/Act/PC1871

[5] Điều 223-6 Bộ Luật Hình sự Pháp có quy định:

“ARTICLE 223-6 (Ordinance No. 2000-916 of 19 September 2000 Article 3 Official Journal of 22 September into force 1 January 2002)

Anyone who, being able to prevent by immediate action a felony or a misdemeanour against the bodily integrity of a person, without risk to himself or to third parties, wilfully abstains from doing so, is punished by five years’ imprisonment and a fine of €75,000.

The same penalties apply to anyone who wilfully fails to offer assistance to a person in danger which he could himself provide without risk to himself or to third parties, or by initiating rescue operations.”

[6] Điều 155 Đạo luật Bộ luật Hình sự NT 1983 quy định:

“155. Failure to rescue, provide help

Any person who, being able to provide rescue, resuscitation, medical treatment, first aid or succour of any kind to a person urgently in need of it and whose life may be endangered if it is not provided, callously fails to do so is guilty of an offence and is liable to imprisonment for 7 years.”

[7] Xem thêm tại: http://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta375496t1cvn/chi-tiet-ban-an

[8] Xem thêm tại: http://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta420337t1cvn/chi-tiet-ban-an

XEM THÊM BẢN TIN SỐ 56 TẠI: https://fdvn.vn/ban-tin-dien-dan-nghe-luat-so-56-thang-8-nam-2021/

………………..

Luật sư tại Đà Nẵng:

99 Nguyễn Hữu Thọ, Quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng

Luật sư tại Huế:

56A Điện Biên Phủ, phường Phường Đúc, thành phố Huế, Thừa Thiên Huế

Luật sư tại Quảng Ngãi:

359 đường Nguyễn Du, thành phố Quảng Ngãi, tỉnh Quảng Ngãi

Luật sư tại Hà Nội:

Tầng 5, số 11 Ngõ 183, phố Đặng Tiến Đông, phường Trung Liệt, quận Đống Đa, Hà Nội